WHO ARE WE WORKING FOR?

VIẾT CHO AI?

(nhân 21/6)

Hằng ngày xem đài, đọc báo, vợ chồng tôi đôi lúc phải tranh luận với nhau khi nhìn một tác phẩm. Đây đó trong bản tin, phóng sự, bài báo… ý đồ của người viết, người thực hiện… dù che dấu thông minh, thỉnh thoảng, cũng không thể nào “qua mắt” những "thảo dân" như tôi và vợ tôi.

+ Có bài báo viết cho một doanh nhân, viết vì một doanh nhân.

+ Có bài báo viết cho doanh nghiệp sắp lên sàn giao dịch chứng khoán, sắp cổ phần hóa.

+ Có tác phẩm báo chí viết vì một đồng chí lãnh đạo cụ thể.

+ Có bài báo được viết ra vì nhà báo muốn khoe kiến thức, khoe mình vừa đi nước ngoài, khoe các mối quan hệ.

+ Có nhiều tác phẩm báo chí viết để người viết nhận quà

+ Có bài báo viết theo ý của một nhóm cộng đồng nhỏ vì quyền lợi cục bộ của họ nhưng nhân danh khái niệm “người dân”, “nhân dân” rất chung chung.

Thậm chí, có chương trình, tiết mục, trang báo được thực hiện theo ý chí chủ quan của những người lãnh đạo cơ quan báo chí, không dựa trên hiệu quả. Ví dụ: Đài Đồng Nai có chương trình tiếng dân tộc Ch’ro, chương trình “dành cho đồng bào có đạo”. Tôi có lần hỏi khoảng 10 người dân Ch’ro ở Long Khánh và anh Điểu Được, người Ch'ro ở Phú Túc, về chương trình này thì được trả lời: không thích, không xem và nghe, có người nói có xem một lần nhưng không hiểu. Có thể tôi võ đoán nhưng tôi nghĩ đây là dạng chương trình chúng ta “viết” nhân danh mục đích tốt, nhưng chúng ta cho cái mà người ta không muốn nhận nên kết quả ngược với ý muốn…

Tất nhiên, không phải lúc nào việc cân nhắc, chọn lựa “viết cho ai?” cũng dễ dàng đới với người làm báo. Còn nhớ cuối năm 2003, khi dịch cúm gia cầm H5N1 xảy ra, một sự kiện chưa có tiền lệ, các nhà báo Đồng Nai - tỉnh có đàn gia cầm lớn nhất nước - đứng trước sự chọn lựa nghiệt ngã: đưa tin hay không đưa tin. Đưa tin thì bà con biết để phòng tránh. Mà đưa tin thì cũng đồng nghĩa với việc vô tình làm phá sản hàng ngàn hộ chăn nuôi, hàng chục doanh nghiệp liên quan, thậm chí ảnh hưởng đến môi trường đầu tư. Thế nên mới có chuyện tổ chức liên hoan ăn gà đưa lên truyền hình do một vị bắt chước sáng kiến Mít-tơ Thạc Sỉn bên Thái. Hoặc cách đây một thời gian, sự kiện lòng hồ Trị An bị dư chấn bởi một cơn động đất ngoài khơi Thái Bình Dương là có thật. Song, chuyện thông tin liên quan đến sự kiện đó cũng là cuộc tranh cãi. Các bên liên quan đều nhân danh vì lợi ích chung.

Nói như thế để thấy rằng, sự chọn lựa của nhà báo “viết cái gì, viết cho ai” không phải lúc nào cũng dễ dàng, trắng đen rạch ròi. Đó là thử thách, đó là bản lĩnh chính trị.

Câu trả lời hết sức đơn giản và luôn được dạy dỗ từ trong quy ước nghề nghiệp đến luật báo chí “Nhà báo phải luôn tâm niệm: viết “vì lợi ích dân tộc, vì lợi ích quốc gia”

Nhưng không phải ai cũng thực hiện đúng – kể cả những người lãnh đạo, quản lý báo chí.

Hồi đầu năm, tại một hội nghị về công tác tư tưởng ở Hạ Long, Ban tư tưởng – văn hóa TW (cũ) có đưa ra nhận định trong một báo cáo: Công chúng báo chí hiện nay có bước phát triển về số lượng, trình độ, tham gia ngày càng tích cực vào quá trình truyền thông.

Báo cáo nhấn mạnh: Công chúng báo chí từ chỗ tiếp nhận thụ động chuyển dần sang chủ động, bình đẳng trong thu nhập, trao đổi thông tin. Chức năng diễn đàn của các tầng lớp nhân dân trên báo chí ngày càng được thể hiện rõ nét và sinh động.

Đây là một nhận định quan trọng. Và nó cho thấy, chúng ta không thể không đổi mới công tác báo chí cho phù hợp với xu thế của thời đại bùng nổ thông tin. Đã qua rồi cái thời làm truyền thông bằng/theo ý chí cá nhân vì công chúng ngày nay có nhiều chọn lựa.

Hiện nay, nhiều nơi đang đánh giá thành tựu báo chí bằng những - cái - báo - chí - đã - làm, với những thống kê số học (như số lượng phát hành, số trang, số chương trình, số giờ phát sóng...). Song chưa có một khảo sát nào cho thấy những - cái - báo - chí - làm - được (hiệu quả “tuyên truyền”). Hoạt động báo chí (với tư duy bao cấp một thời) hiện còn mang nặng tính chủ quan duy ý chí.

Và lại một lần nữa, lời dạy của chủ tịch Hồ Chí Minh “viết cho ai?” đang còn cần được mổ xẻ đúng.