CHO ĐÁNG NÊN TRAI

Nhà máy giấy Đồng Nai (COGIDO) lấy biểu tượng con nai đang lao lên phía trước. Hình ảnh con nai này được khai thác lại trong biểu trưng chính thức của tỉnh Đồng Nai. Cái logo ấy bây giờ còn được gắn rất to trên trụ sở UBND tỉnh như một dạng “tỉnh huy”. Công ty xổ số kiến thiết Đồng Nai cũng có logo riêng, trong đó, có 2 con nai đối xứng nhau…

Nhà Bè nước chảy chia hai

Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về

Không biết tên gọi Đồng Nai đã xuất hiện tự bao giờ nhưng cho đến nay có rất nhiều cách lý giải về nó.

Về mặt văn bản, theo TS. Lê Trung Hoa, tên gọi Đồng Nai xuất hiện lần đầu tiên bằng chữ La tinh là Dou Nai vào năm 1747 do Launy viết trong báo cáo về giáo dân Nam bộ cho giáo hội Thiên Chúa; sau đó thấy được dùng bằng chữ Nôm và chữ quốc ngữ trong Tự điển An Nam - La tinh của Pigneau de Béhaine năm 1772. Theo tài liệu của linh mục Trương Bá Cần, trong một bức thư gởi Ban Giám đốc Chủng viện truyền giáo nước ngoài Paris đề ngày 24/7/1710, giám mục Labbé viết: "... Có một miền gọi là Dou - Nai ở giữa Cao Miên và Chiêm Thành, đây là một vùng đồng bằng, đất tốt, khá rộng và dài, rừng rậm, cây to, nơi mà người Đàng Trong đến lập nghiệp từ 35 hay 40 năm nay.."

Trong cuốn sách “Bản sắc dân tộc và văn hóa Đồng Nai”, TS. Huỳnh Văn Tới có viết: Lê Quý Đôn (1776), Trịnh Hoài Đức (1820), Huỳnh Tịnh Của (1895 - 1896)... đều dùng tên gọi Đồng Nai trong tác phẩm của mình với cách viết bằng chữ Hán như Lộc Dã (cánh đồng có nhiều nai); Nông Nại (phiên âm từ Đồng Nai như kiểu Nông Nại Đại Phố để gọi Cù Lao Phố)

Nhưng cũng theo TS Huỳnh Văn Tới, thì còn có một cách lý giải khác về sự xuất hiện của tên gọi Đồng Nai: Đồng trong “Đồng Nai” là cách gọi biến âm từ chữ Đờng trong tiếng dân tộc Mạ: Đạ Đờng (Sông Cái). Giả thuyết này đưa ra bằng chứng rằng còn có nhiều địa danh khác cũng bắt nguồn từ chữ Đồng (Đờng?) mà không phải là cánh đồng: Đồng Tranh, Đồng Môn, Đồng Lách, Đồng Tràm, Đồng Bơ...

Và cũng cần nói thêm, Đồng Nai hiện nay là địa bàn hành chính cấp tỉnh (ai cũng biết) nhưng tên gọi Đồng Nai xưa dùng để chỉ một vùng đất rộng hơn, có người nói là chỉ cả vùng Nam bộ (Rồng chầu ngoài Huế, ngựa tế Đồng Nai ; Bến Nghé của tiền tan bọt nước / Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây ; hoặc câu ca dao nói lên sự lịch lãm từng trải:

Làm trai cho đáng nên trai

Phú Xuân đã trải Đồng Nai cũng từng

Lý giải, tìm hiểu là chuyện của các nhà nghiên cứu.

Có điều, nhiều năm rồi, hình ảnh con nai luôn có mặt trong nhiều biểu tượng của Đồng Nai. Trước 1975, một nhà máy giấy ở Đồng Nai (nhà máy COGIDO – Giấy Đồng Nai hiện nay) lấy biểu tượng là con nai đang lao lên phía trước. Hình ảnh con nai này được khai thác lại trong biểu trưng chính thức của tỉnh Đồng Nai, ai vào trang web này thì sẽ thấy cái biểu trưng đó trên góc phải của trang chủ. Cái logo ấy bây giờ còn được gắn rất to trên nóc trụ sở khối nhà nước (UBND tỉnh) Đồng Nai như một dạng “tỉnh huy”. Công ty Xổ số Đồng Nai cũng có logo riêng, trong đó, có 2 con nai đối xứng nhau (chu cha hai con nai! – đừng đọc bằng giọng Quảng nhé).

Có một nhà văn người Đồng Nai lấy bút danh là Bình Nguyên Lộc (bình nguyên: đồng bằng, cánh đồng – lộc: nai). Ở Đồng Nai có một địa danh dính tới “nai” nữa là Hố Nai. Ở đây, từ khi mình còn nhỏ đến nay, chẳng thấy có “hố”, cũng hổng thấy “nai” chỉ có thịt cầy là bá cháy!

Tóm lại, “làm trai cho đáng nên trai”, bạn nào muốn “nên trai” thì hôm nào về Đồng Nai dẫn mình đi ăn thịt cầy!

Ảnh trên: Một góc Bửu Long

Ảnh dưới: Tòa nhà trụ sở khối nhà nước tỉnh Đồng Nai