SÔNG ĐỒNG NAI LÀ CON SÔNG NỘI ĐỊA?

Chỗ hợp lưu giữa sông Sài Gòn và dòng Đồng Nai, ảnh chụp từ vệ tinh (Google Earth)

Lâu nay, có nhiều bài viết, nhiều phát biểu và nhiều câu đố trong một số trò chơi trong nhà trường, trên truyền hình, nhấn mạnh một cách tự hào về đặc điểm của sông Đồng Nai, rằng: đây là con sông duy nhất ở Việt Nam có phát nguyên và dòng chảy nằm hoàn toàn trong địa phận Tổ quốc ta.

Từ rất lâu tôi cũng tưởng như vậy và tôi cũng nói như vậy. Mới đây, khi nhà văn Võ Đắc Danh, nhà văn Nguyễn Trọng Tín có dự tính tổ chức một chuyến đi thực tế dọc sông Đồng Nai để tác nghiệp, tôi được mời tham gia bàn bạc kế hoạch và tư vấn thêm cho đoàn, mới lục tìm đọc tài liệu, bỗng giật mình: hóa ra lâu nay mình nhầm.

Cái nhầm lẫn thông thường này bắt nguồn từ “chủ nghĩa Đồng Nai quốc”, bắt nguồn từ chỗ tin tưởng vào các bài báo đã công bố trước đó, bắt nguồn từ chỗ hiểu sai và đơn giản về lưu vực và các nhánh của con sông này, bắt nguồn từ sức ỳ trong tư duy khi nghĩ về tên gọi một con sông.

Thực tế, sông Đồng Nai không nằm hoàn toàn trong bản đồ Việt Nam.

Sông Đồng Nai là con sông lớn thứ hai ở phía Nam, và đứng thứ ba toàn quốc, trải dài từ Lâm Đồng, Campuchia đổ ra cửa biển Xoài Rạp. Ngoài dòng Đồng Nai là con sông chính, nó còn có 2 phụ lưu lớn sông La Ngà và sông Bé. Nói một cách đầy đủ, hệ thống phụ lưu nó gồm Đa Hoai, La Ngà (ở tả ngạn), sông Bé, sông Sài Gòn, sông Vàm Cỏ (ở hữu ngạn). Rất nhiều người – trong đó có tôi - nhầm lẫn vì nghỉ rằng sông Bé không đổ vào sông Đồng Nai (sông Bé trước đây còn là tên một tỉnh, tỉnh Sông Bé gồm 2 tỉnh Bình Dương và Bình Phước hiện nay)

Tổng diện tích lưu vực phần “quốc nội” của sông Đồng Nai khoảng 37.330 km2, nằm trên địa phận các tỉnh Lâm Đồng, Đắc Lắc, Bình Dương, Bình Phước, Đắc Nông, Long An, Tây Ninh, Bình Thuận, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu và thành phố Hồ Chí Minh.

Hệ thống sông Đồng Nai phát triển trên cao nguyên Di Linh, Lâm Viên, Bảo Lộc và một phần của đồng bằng Nam Bộ. Trong lưu vực nhiều nơi đã xây dựng các nhà máy thủy điện như: Trị An, Thác Mơ, Đa Mi, Hàm Thuận v.v... Cửa sông Đồng Nai rộng và sâu, mực nước lên xuống theo chế độ bán nhật triều, giao thông đường thủy rất thuận tiện ở khúc hạ lưu (từ Trị An ra biển).

Chính vì một đoạn ngắn của thượng nguồn sông Bé nằm trên đất Campuchia, nên thực ra, sông Đồng Nai không nằm hoàn toàn trên địa phận Việt Nam. Sông Bé là phụ lưu lớn của hệ thống sông Đồng Nai bên bờ phải, đổ vào dòng Đồng Nai ở Hiếu Liêm (gần thác Trị An)

Còn vì sao sông Sài Gòn và sông Vàm Cỏ lại “dính” tới sông Đồng Nai?

Sông Sài Gòn: được hợp thành từ hai nhánh Sài Gòn và Sanh Đôi, bắt nguồn từ vùng đồi núi Lộc Ninh, ven biên giới Việt - Campuchia, chảy qua Tây Ninh, Bình Phước, Bình Dương về Sài Gòn và đổ vào dòng Đồng Nai.

Sông Vàm Cỏ là tên gọi chung đoạn hợp lưu của hai sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây. Đoạn hợp lưu này có chiều dài 36 km và đổ vào dòng chính sông Đồng Nai trước khi ra cửa biển Xoài Rạp. Nguồn của sông Vàm Cỏ Đông nằm trọn trong phần đất của Đông Nam Bộ, nên được coi là thuộc hệ thống sông Đồng Nai. Trong khi đó sông Vàm Cỏ Tây có quan hệ chặt chẽ về mặt thủy văn, thủy lực với sông Tiền nên được xem là thuộc hệ thống sông Mêkông.

Nhìn chung, về mặt hình thái lưu vực, sông Đồng Nai là một sông lớn, lưu vực gần như nằm trọn trên lãnh thổ nước ta. Tuy nhiên, về mặt khoa học, dù có yêu nước đến mấy, chúng ta cũng không thể nói, sông Đồng Nai, nằm hoàn toàn trên địa phận Tổ quốc như có sách báo đã viết.

Cầu Ghềnh bắc qua sông Đồng Nai đoạn chảy ngang thành phố Biên Hòa được người Pháp xây dựng 1902. Ngày nay, bà con thuờng nói đó là cây cầu... dài nhất Việt Nam vì đi xe hơi từ đầu cầu này qua bên kia có khi mất một giờ đồng hồ (Cầu này dành cho xe lửa, xe hơi, xe gắn máy và người đi bộ)