SÀI GÒN, THÀNH PHỐ BÁO

Lịch sử báo chí Việt Nam cho biết rằng Sài Gòn là nơi ra đời tờ báo tiếng Việt đầu tiên, tờ Gia Định báo, vào 1865. Đất Sài Gòn được xem là đất tổ của báo in. Truyền thống mê “tân văn” đã hình thành từ khá lâu trong những người dân Sài Gòn chính hiệu như một nét văn hóa đặc sắc mà khó ở đâu có được...

Đọc báo kiểu… Sài Gòn

Tại một quán hủ tiếu bình dân, đang ngồi ăn sáng, tôi nghe được câu chuyện giữa bà chủ quán và cậu con trai: “Dạo này sao mày đọc báo nhiều tiền vậy? Mười mấy ngàn một ngày lận!”; “Dạ, con mua thêm mấy tờ thể thao nữa, khách họ vô họ cũng coi được mà!”. Thì ra có một cô bán báo lưu động đang chờ để lấy tiền báo hằng ngày nên bà chủ càm ràm cậu con trai như thế. Báo in được bán ở Sài Gòn đủ hình thức.

Rời quán hủ tiếu, bước ra ngã tư đón xe ôm lên quán cà phê đã hẹn với đứa bạn, bác xe ôm đang ngồi chờ khách trên xe cũng say sưa đọc báo. Và đề tài ông bắt đầu trò chuyện với tôi dọc quãng đường cũng là chuyện thời sự, chuyện bóng đá. Vào quán cà phê, liếc các bàn khác đều thấy nhiều người đang đọc báo, đọc vội vã. Ngay lối ra vào của quán cà phê cũng có một giá để các loại báo phục vụ miễn phí cho khách.

Bạn tôi khẳng định rằng hình ảnh các giá báo phục vụ miễn phí này ở Sài Gòn rất bình thường, cứ đến các tiệm hớt tóc, tiệm làm nail, phòng nhổ răng, siêu thị sẽ thấy… Trên xe taxi, nhiều bác tài cũng để báo cho khách đọc mà đó là báo anh ta tự mua để đọc trong lúc chờ khách.

Chợt nhớ, có lần đưa đứa em đi thi đại học, tôi chứng kiến nhiều bậc phụ huynh trong lúc chờ con em mình cũng cầm theo tờ báo, vừa đọc vừa quạt. Trẻ em bán báo ở Sài Gòn rất nhạy cảm với các “sự kiện” đông người. Chỗ nào có hội chợ, có điểm vui chơi, có tụ tập là có người bán báo. Nhiều sự kiện quá “hot”, báo không còn để bán, người Sài Gòn còn biết photocopy thêm để phục vụ nhu cầu bà con. Nhiều sinh viên nghèo xa nhà đã sống đuợc, học được ở đất Sài Gòn hoa lệ bằng nghề đưa báo.

Người người mua báo

Người Sài Gòn mê đọc báo nhưng chẳng lẽ ở các vùng miền khác, người dân ít đọc báo hơn? Có một thực tế có thể thấy, người Hà Nội cũng đọc báo nhiều nhưng do thói quen của một thời bao cấp, người Hà Nội thường đọc báo ở cơ quan, công sở, mà chủ yếu cũng là công chức nhà nước, doanh nhân, người có trình độ văn hóa cao. Giới lao động bình dân không thường xuyên đọc báo. Tình yêu báo chí của người Sài Gòn thể hiện rõ nét từ thói quen mua báo: Từ những người thu nhập thấp như các bác xích lô, thợ hồ cho tới các chị tiểu thương, các gia đình khá giả... đều mua báo hằng ngày.

Người Sài Gòn coi việc móc hầu bao ra mua báo là chuyện hết sức bình thường. Nhưng nhiều vùng miền trên cả nước không có được đặc điểm này. Không có khu phố nào ở Sài Gòn mà không có những hộ dân đặt báo ngày – mà người lớn tuổi quen gọi là "nhựt trình" - mấy chục năm nay. Tờ mờ sáng, cùng với người người đi tập thể dục trên các con phố công viên, đội quân phân phối báo, hàng ngàn người, cũng tỏa vào các con phố nhỏ, ném nhanh những tờ báo mới qua cửa sắt, cánh cổng của nhiều căn hộ... Trên đường đến chỗ làm việc, nhiều người ghé ngay một sạp báo thuận tiện để cầm tờ báo mình thường đọc còn thơm mùi mực in. Hình ảnh người Sài Gòn mê báo có thể thấy trên những chuyến xe buýt, trên sân vận động lúc chờ trận đấu, trong giảng đường đại học giờ giải lao.

Không biết có phải do Sài Gòn là nơi ra đời tờ báo tiếng Việt đầu tiên, tờ Gia Định báo, từ 1865 mà truyền thống mê “tân văn” đã hình thành trong những con người Sài Gòn chính hiệu. Con số thống kê của các cơ quan nghiên cứu truyền thông cho thấy Sài Gòn là mảnh đất của báo in: những tờ báo có số lượng phát hành lớn nhất nước đều có thị phần tại thành phố này trên 70%. Các văn phòng đại diện của nhiều tờ báo Sài Gòn ở thủ đô chẳng hạn, nhiệm vụ lớn của họ không phải là viết báo cho người Hà Nội đọc, giành thị phần ở Hà Nội, mà là viết những chuyện từ Hà Nội mà người Sài Gòn quan tâm.

Sài Gòn, văn hóa báo

Giới nghiên cứu báo chí thường đem cái thành ngữ “văn Bắc, báo Nam” để nói lên thế mạnh viết lách của hai miền. Quả đất Bắc là nơi sinh ra nhiều tài năng văn chương và người Bắc rất yêu văn chương. Và, không thể phủ nhận, đất Sài Gòn, đất Nam bộ là mảnh đất của hoạt động báo chí, thị trường báo chí, của những người làm nghề báo.

Dân Sài Gòn mê đọc báo nhưng không thích bình luận, không quan tâm lắm tới các đề tài “chánh trị” như dân Hà Nội. Người Sài Gòn yêu tin tức, sự kiện. Trong lúc “lai rai” buồi chiều hay cà phê sáng, họ thích kể chuyện, thích lấy sự kiện làm quà trong các cuộc trao đổi. Không phải ngẫu nhiên mà các loại báo thể thao, báo “đi chợ” phát triển ở phía Nam khá mạnh. Sài Gòn nói chung và miền Nam nói riêng có sự phát triển kinh tế thị trường sớm hơn, thực chất hơn so với nhiều vùng miền trong cả nước. Văn hóa đọc báo của người Sài Gòn cũng xuất phát từ chỗ coi trọng thông tin, tin tức trong đời sống hằng ngày. Chưa có công trình nghiên cứu công phu nhưng có thể quan sát về hình thức để kết luận rằng có khá nhiều điều về tính cách người Sài Gòn thể hiện trong phong cách đọc báo, mua báo, chọn báo và cả chuyện làm báo nữa…

Người Sài Gòn đa phần không thích lối viết báo đèm đẹp văn chương, ít tính thông tấn. Họ không quan tâm lắm cây bút nào viết có “văn”, họ chỉ thích bài báo có sự kiện, hoặc bài báo có chính kiến, có bình luận sắc sảo để họ được cùng tham gia trao đổi từ những diễn đàn riêng, cũng như phân tích thông tin để làm ăn kinh tế…

Cái cách mua báo, đọc báo kiểu Sài Gòn đã tác động đến phong cách làm báo ở đây. Có nhiều tờ báo thương hiệu Sài Gòn đã vượt qua biên giới của thành phố Hồ Chí Minh để chinh phục trái tim của người đọc cả nước. Và, không phủ nhận rằng chính phong cách làm báo coi trọng khách hàng (độc giả) từ Sài Gòn đã tác động mạnh đến nhiều cơ quan báo in của cả nước trong nhiều năm qua.

***

Cho nên nếu bây giờ có ai đó hỏi tôi, đặc điểm gì ở đường phố Sài Gòn khác nhiều thành phố phía Bắc, tôi không ngần ngại trả lời: sạp báo. Có lẽ không nơi nào trên mảnh đất chữ S này mà sạp báo nhiều như Sài Gòn.

---------------------

Ảnh: Hoàng Lê Danh Toại